✨Giải mã tâm lí - Khám phá những bí ẩn trong hành vi và cảm xúc

Nhà phát hành: Nhà xuất bản Đại học Sư phạm

Nhà xuất bản: Nhà xuất bản Đại học Sư phạm

Kích thước: 14.5 x 20.5

Số trang: 324

Cân nặng (g): 300

Năm xuất bản: 2023

Tác giả

Nguyễn Công Khanh (Chủ biên)

Lứa tuổi vị thành niên thường được các nhà nghiên cứu tâm, sinh lí học giới hạn trong khoảng từ 10 – 11 tuổi đến 18 – 19 tuổi – đó là “tuổi mộng mơ”, “lứa tuổi bỗng thấy mình vụt lớn và tâm hồn tràn ngập ước mơ”, “lứa tuổi không còn là trẻ con nữa nhưng cũng chưa hẳn là người lớn” Đây là giai đoạn phát triển đặc biệt, duy nhất của cuộc sống vì giai đoạn này xảy ra đồng thời một loạt những thay đổi, bao gồm: sự chín muồi về thể chất, sự biến đổi, điều chỉnh tâm lí và sự biến đổi các quan hệ xã hội nhằm đáp ứng các yêu cầu và nhiệm vụ phát triển. Đây cũng là giai đoạn nảy sinh nhiều rối nhiễu tâm lí nhất so với các lứa tuổi khác.

Tại sao lứa tuổi này hay có những suy nghĩ “không đâu” và hành động cực đoan, những vấp ngã chết người? Dưới con mắt của người lớn, lứa tuổi vị thành niên là tuổi “khó bảo”; tuổi “chống đối”, hay “nổi loạn” hoặc tuổi có “khủng hoảng” phát triển. Nhưng có phải mọi trẻ em đi qua lứa tuổi này đều như vậy và bản chất của điều này là gì? Làm thế nào để giúp các em “vượt dốc” bình yên?

Lứa tuổi vị thành niên là giai đoạn nỗ lực tìm kiếm những quan hệ ngoài gia đình, hướng tới những người bạn đồng lứa, xã hội hoá cái tô tuổi tràn đầy xúc cảm, dễ xúc động, khó kiềm chế xúc cảm bột phát, dễ bị tổn thương. Trạng thái tình cảm của các em thất thường, không ổn định, thoắt vui rồi lại thoắt buồn, khó kiểm soát xung tính, dễ bị kích động, dễ bị lợi dụng.

Đây là lứa tuổi phát triển những xúc cảm yêu đương: dễ rung động trước người bạn khác giới, có nhu cầu cao về sự hấp dẫn quyến rũ tình dục, nhưng cũng dễ nhầm lẫn giữa bản năng tình dục, xúc cảm yêu đương với tình yêu.

Một mặt nữa mà rất ít các công trình nghiên cứu về lứa tuổi vị thành niên của Việt Nam để ý tới là, nghiên cứu đánh giá những hành vi kém thích nghi, hành vi rối nhiễu tâm lí (lo âu, trầm cả) và sự thiếu hụt các kĩ năng ứng phó giải quyết vấn đề ở tuổi này. Những đứa trẻ thất bại trong việc xử lí những xung đột với cha mẹ, với thầy cô, với bạn bè trong lớp, trong trường (nhất là bạn khác giới) có thể bỏ nhà đi lang thang, có thể bỏ lớp, bỏ trường gia nhập vào các nhóm bạn xấ rồi trở thành tội phạm.

Những nghiên cứu trẻ em vị thành niên bỏ nhà đi qua đêm hoặc bỏ nhà gia nhập vào nhóm trẻ lang thang cho thấy các em này thường bày tỏ sự thất vọng, chán nản về gia đình. Đứa trẻ bỏ nhà thường là muốn thoát khỏi môi trường thù nghịch, nơi trẻ không cảm nhận được sự yêu thương, hoặc nơi làm trầm trọng những xung đột xung quanh – một nhiệm vụ phát triển. Chẳng hạn như trẻ có nhu cầu được độc lập, muốn được tôn trọng trong khi cha mẹ không tin trẻ, gia tăng sự kiểm soát, hay xúc phạm trẻ và khi trẻ cảm thấy không còn khả năng thay đổi quan hệ với cha mẹ, trẻ có thể bỏ nhà đi lang thang. Phần lớn những trẻ bỏ nhà đi lang thang có sự thiếu hụt nhận thức và không có kĩ năng giải quyết xung đột.

Những nghiên cứu về mưu toan tự tử ở tuổi vị thành niên cho thấy rất nhiều vụ mưu toan tự tử có liên quan đến các nhiệm vụ phát triển như trẻ cảm thấy bị “xỉ nhục”, bị mất mát quá nhiều, cô đơn, khổ tâm chán nản đến tuyệt vọng, bị chìm ngập bởi các nhiệm vụ phát triển mà trẻ không giải quyết được, rồi những xung đột không có cách gì khắc phụ Trẻ tìm đến cái chết như là một sự giải thoát hay “trả thù”.

Lứa tuổi vị thành niên đòi hỏi các em phải đương đầu với những khó khăn do những yêu cầu và nhiệm vụ phát triển đang đặt ra cho chúng (như tăng cường các hoạt động nhóm bạn, giảm sự kiểm soát của người lớn, tăng tính độc lập tự quyết đị). Những nghiên cứu của chúng tôi trên trẻ vị thành niên gặp thất bại học đường, có hành vi quậy phá, rối nhiễu tâm lí (tỉ lệ này chiếm từ 10 – 12%) cho thấy các kĩ năng hợp tác, kiểm soát xung tính, kiềm chế xúc cảm, kĩ năng tự đánh giá, giải quyết các tình huống có vấn đề và đặc biệt là kĩ năng giao tiếp ứng xử trong quan hệ với bạn khác giới ở các em này rất nghèo nàn (ví dụ: thiếu kĩ năng tự kiềm chế xung tính, kĩ năng đánh giá hậu quả, kĩ năng phân tích chọn lựa các giải pháp hợp lí).

Có tới một nghìn lẻ nỗi khổ tâm, những vướng mắc, ưu tư, những điều trăn trở, đặc biệt là sự phàn nàn của các em ở tuổi trăng tròn về chuyện cha mẹ cấm đoán con cái quan hệ với các bạn khác giới: không cho quan hệ với bạn trai hay không cho phép con được đi chơi xa, qua đê Thậm chí có những bậc cha mẹ đuổi bạn của con ra khỏi nhà, hoặc không tiếc lời xỉ vả, mạt sát con trước mặt bạn bè của con, trước những người hàng xóm, không từ cả những hành vi bạo ngược, bất chấp lí do chính đáng và hoàn cảnh cụ thể.